WebRTC چیست؟ مروری بر فناوری ارتباط بی‌واسطه مرورگرها

بسیاری از خدمات آنلاین مانند تماس تصویری، بازی‌های چندنفره و ابزارهای همکاری هم‌زمان (مانند وایت‌برد یا گفت‌وگوهای صوتی) نیازمند ارتباطی سریع، پایدار و بی‌واسطه بین کاربران هستند. در گذشته این نوع ارتباطات نیازمند نصب نرم‌افزارهای جداگانه یا استفاده از سرورهای واسط سنگین بود اما با رشد فناوری‌های وب مرورگرها به ابزارهایی بسیار قدرتمند برای برقراری ارتباط مستقیم بین کاربران تبدیل شده‌اند. یکی از مهم‌ترین فناوری‌هایی که این تحول را ممکن ساخته WebRTC است.

WebRTC چیست

 WebRTC که مخفف عبارت Web Real-Time Communication (ارتباط بلادرنگ از طریق وب) است مجموعه‌ای از رابط‌های برنامه‌نویسی (API) در مرورگرهاست که امکان ارتباط صوتی، تصویری و تبادل داده را به‌صورت مستقیم (peer-to-peer) میان مرورگرها فراهم می‌کند آن هم بدون نیاز به هیچ افزونه یا نرم‌افزار جانبی.

این فناوری توسط کنسرسیوم W3C و گروه IETF طراحی و استاندارد شده و به مرورگرهایی مانند Chrome، Firefox، Safari و Edge این امکان را می‌دهد که به‌سادگی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. WebRTC با هدف ساده‌سازی ساخت اپلیکیشن‌های بلادرنگ و امن طراحی شده است.

اجزای اصلی WebRTC

WebRTC شامل سه بخش اصلی است:

• getUserMedia: این بخش به مرورگر امکان دسترسی به منابع محلی مانند دوربین، میکروفون یا صفحه‌نمایش را می‌دهد. برای مثال وقتی کاربر می‌خواهد در یک جلسه آنلاین شرکت کند مرورگر از این API برای دریافت تصویر و صدای او استفاده می‌کند.

• RTCPeerConnection: این رابط اصلی‌ترین بخش WebRTC برای برقراری ارتباط همتا به همتا است. از طریق آن مرورگرها می‌توانند ارتباط صوتی، تصویری یا حتی داده‌ای را به‌صورت مستقیم برقرار کنند. همچنین رمزنگاری (encryption) ترافیک و کنترل پهنای باند نیز از همین مسیر انجام می‌شود.

• RTCDataChannel: این بخش به توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد تا داده‌های دلخواه (مانند فایل یا پیام متنی) را مستقیما بین دو مرورگر منتقل کنند، مشابه WebSocket ولی با ساختار peer-to-peer.

 WebRTC چگونه کار می‌کند

برای برقراری ارتباط میان دو مرورگر WebRTC از فرآیندی چندمرحله‌ای استفاده می‌کند:

• دریافت منابع محلی: از طریق getUserMedia کاربر اجازه می‌دهد مرورگر به دوربین، میکروفون یا سایر منابع دسترسی داشته باشد.

• مذاکره (Signaling): WebRTC به‌تنهایی مکانیزمی برای شروع ارتباط ندارد. برای این کار باید از یک سیستم واسط مانند WebSocket یا HTTP استفاده کرد تا دو مرورگر اطلاعات لازم برای آغاز ارتباط (مانند آدرس‌ها و تنظیمات رمزنگاری) را با یکدیگر تبادل کنند.

• تبادل SDP (Session Description Protocol): مرورگرها اطلاعات لازم برای ارتباط (نوع رسانه، کدک، تنظیمات شبکه و...) را از طریق پیام‌های SDP به‌هم منتقل می‌کنند.

• عبور از NAT و فایروال: در بیشتر شبکه‌ها کاربران پشت NAT قرار دارند. برای اینکه دو مرورگر بتوانند به‌طور مستقیم به یکدیگر متصل شوند WebRTC از سرورهای STUN و TURN استفاده می‌کند:

- STUN: برای شناسایی IP عمومی کاربر
- TURN: در صورت نیاز نقش واسط میان دو مرورگر را بازی می‌کند (در صورتی که NAT traversal ممکن نباشد)

خطر افشای IP و موقعیت مکانی در WebRTC

یکی از مشکلات مهم WebRTC این است که برای برقراری ارتباط همتا به همتا نیاز دارد IP واقعی کاربر را افشا کند. حتی در صورت استفاده از VPN.

به‌طور مشخص WebRTC برای عملکرد خود باید بداند کدام آدرس‌های IP ممکن است برای ارتباط مستقیم با طرف مقابل استفاده شوند. به همین دلیل از طریق مرورگر (مثلا Chrome یا Firefox) تلاش می‌کند آدرس‌های IP زیر را کشف کند:

• IP عمومی واقعی کاربر (که توسط VPN مخفی شده)

• IP خصوصی شبکه محلی (LAN)

• IP اختصاصی در پشت NAT یا ISP

این اطلاعات حتی بدون رضایت کاربر و بدون آنکه در کدی نمایش داده شوند در دسترس جاوا اسکریپت موجود در سایت‌ها قرار می‌گیرند.

عواقب این افشا

• شناسایی موقعیت مکانی: از IP واقعی می‌توان مکان تقریبی کاربر را تعیین کرد (مثلا استان یا شهر).

• شناسایی ISP واقعی: حتی اگر کاربر از VPN استفاده کند وب‌سایت یا سرور می‌تواند بفهمد که کاربر در حال پنهان‌کردن IP خود است.

• ردیابی توسط نهادهای نظارتی: در کشورهایی با سانسور شدید این اطلاعات می‌تواند برای سانسورگران ابزار مناسبی برای شناسایی کاربران باشد.

راهکارهای جلوگیری

• غیرفعال‌سازی WebRTC از تنظیمات مرورگر (در Firefox یا از طریق افزونه در Chrome)

• استفاده از افزونه‌هایی مانند uBlock Origin در مرورگر فایرفاکس یا WebRTC Network Limiter در مرورگر کروم

• انتخاب مرورگرهایی که اجازه مدیریت دقیق WebRTC را می‌دهند. مانند Tor Browser

مزایا و کاربردهای WebRTC

فناوری WebRTC با هدف ساده‌سازی ارتباطات زنده و بی‌واسطه در وب طراحی شده است. برخی از مهم‌ترین مزایای آن عبارتند از:

• ارتباط مستقیم (Peer-to-Peer): انتقال صوت، تصویر و داده بدون نیاز به سرور مرکزی که باعث کاهش تاخیر (Latency) و هزینه‌های سرور می‌شود.

• امنیت بالا: تمام ارتباطات WebRTC به‌صورت پیش‌فرض با استفاده از استانداردهایی مانند DTLS و SRTP رمزنگاری می‌شود.

• دسترسی بدون افزونه: کاربران تنها با استفاده از مرورگر خود می‌توانند تماس صوتی و تصویری برقرار کنند بدون نیاز به نصب برنامه اضافی.

• انعطاف‌پذیری در انتقال داده: از RTCDataChannel می‌توان برای ارسال داده‌های دلخواه مانند فایل، پیام یا اطلاعات سنسورها استفاده کرد.

• پشتیبانی توسط مرورگرهای اصلی: Chrome، Firefox، Safari و Edge همگی از WebRTC پشتیبانی می‌کنند.

کاربردهای متداول WebRTC

• تماس تصویری و صوتی (مثال: Google Meet، Jitsi)

• پیام‌رسان‌های مبتنی بر مرورگر

• ابزارهای همکاری مانند اشتراک‌گذاری صفحه (Screen Sharing)

• انتقال فایل بین کاربران بدون آپلود در سرور

• بازی‌های چندنفره آنی (Real-time Multiplayer)

WebRTC و ابزارهای عبور از فیلترینگ

فناوری WebRTC به‌دلیل ماهیت همتا به همتا (peer-to-peer) بودن در زمینه عبور از فیلترینگ نیز پتانسیل‌هایی دارد که توسط برخی توسعه‌دهندگان ضد‌فیلتر مورد استفاده قرار گرفته است.

چرا WebRTC برای عبور از فیلترینگ مفید است

• شکل‌نگرفتن ارتباط مرکزی: در اکثر ابزارهای عبور از فیلتر مانند VPN سروری در وسط مسیر وجود دارد که قابل مسدودسازی است. در WebRTC ارتباط مستقیم بین کاربران برقرار می‌شود و تشخیص آن برای سیستم‌های فیلترینگ دشوارتر است.

• رمزنگاری اجباری: ترافیک WebRTC به‌طور پیش‌فرض رمزنگاری‌شده است و قابل تجزیه‌ و تحلیل عادی توسط DPI (بازبینی عمیق بسته‌ها) نیست.

• پویایی در مسیر‌یابی: WebRTC برای برقراری ارتباط از چندین مسیر و پروتکل استفاده می‌کند (UDP,TCP,TLS و...) که کار فیلترکننده‌ها را سخت‌تر می‌کند.

نمونه‌هایی از استفاده واقعی

• برخی نسخه‌های ضد‌فیلتر Jitsi از WebRTC برای تماس‌های تصویری استفاده می‌کنند که در شبکه‌های سانسورشده هم کار می‌کنند.

• پروژه‌های آزادی اینترنت مانند Snowflake در شبکه Tor از WebRTC برای ایجاد پل‌های داوطلبانه استفاده می‌کنند تا کاربران در مناطق سانسورشده بتوانند به شبکه Tor متصل شوند.

چالش‌ها:

• در برخی کشورها مانند ایران پروتکل‌های WebRTC ممکن است به‌طور جزئی یا کامل توسط فایروال ملی شناسایی و مسدود شوند.

• برای ارتباط موفق WebRTC اغلب به STUN یا TURN سرورها نیاز است که درصورت فیلتر بودن باعث ازکارافتادن ارتباط می‌شوند.

• برخی ارائه‌دهندگان اینترنت ممکن است ترافیک UDP را به‌صورت عمومی محدود یا فیلتر کنند.

نتیجه‌گیری

فناوری WebRTC یکی از تحولات کلیدی در حوزه ارتباطات آنلاین است که امکان تماس صوتی، تصویری و تبادل داده را به‌صورت مستقیم و امن از طریق مرورگر فراهم می‌کند. این فناوری بدون نیاز به افزونه یا نرم‌افزار جانبی تجربه‌ای ساده، سریع و کارآمد را برای کاربران به ارمغان آورده است.

با این حال WebRTC با وجود مزایای گسترده‌اش در زمینه حفظ حریم خصوصی چالش‌هایی ایجاد می‌کند. به‌ویژه در مورد افشای IP واقعی کاربران حتی در صورت استفاده از VPN. این مسئله می‌تواند در کشورهایی با سانسور شدید تهدیدی جدی برای امنیت کاربران باشد.

از سوی دیگر ویژگی‌های خاص WebRTC در حوزه ارتباط همتا به همتا باعث شده تا ابزارهای ضد فیلترینگ نوآورانه‌ای بر اساس آن توسعه یابند و امیدی برای دسترسی آزادتر به اطلاعات باشند. آگاهی از مزایا، معایب و نحوه استفاده صحیح از WebRTC می‌تواند کاربران را در بهره‌گیری بهتر و ایمن‌تر از آن یاری کند.

پرسش‌های متداول (FAQ)

آیا WebRTC به‌طور پیش‌فرض در مرورگرها فعال است؟
بله، در اغلب مرورگرهای مدرن مانند Chrome، Firefox و Edge این قابلیت به‌صورت پیش‌فرض فعال است اما می‌توان آن را غیرفعال کرد یا محدود ساخت.

آیا WebRTC می‌تواند IP واقعی کاربر را حتی در حالت استفاده از VPN فاش کند؟
بله، WebRTC ممکن است IP واقعی کاربر (حتی در پشت VPN) را از طریق مرورگر افشا کند. برای جلوگیری از این افشا باید WebRTC را غیرفعال کرد یا از افزونه‌های کنترل WebRTC استفاده نمود.

آیا WebRTC فقط برای تماس تصویری است؟
خیر. WebRTC علاوه‌ بر تماس تصویری و صوتی برای تبادل مستقیم داده‌ها بین مرورگرها نیز کاربرد دارد (از جمله ارسال فایل، پیام‌رسانی، و اجرای بازی‌های همزمان).

آیا WebRTC جایگزین VPN است؟
خیر. WebRTC یک فناوری ارتباطی است و به‌هیچ‌وجه جایگزینی برای VPN محسوب نمی‌شود. با این حال در برخی ابزارهای ضد‌فیلتر از WebRTC برای ایجاد تونل‌های ارتباطی استفاده می‌شود.

آیا می‌توان از WebRTC در ایران استفاده کرد؟
در حال حاضر در بسیاری از ISPهای ایران WebRTC (یا پروتکل‌های مرتبط مانند UDP) دچار اختلال هستند اما در برخی شرایط و با استفاده از سرورهای STUN/TURN خاص یا اتصال از طریق CDN همچنان امکان استفاده محدود از آن وجود دارد.

آیا استفاده از WebRTC امن است؟
در اصل بله زیرا تمام ارتباطات WebRTC رمزنگاری‌شده هستند. اما اگر نگران افشای IP هستید باید اقدامات حفاظتی مانند غیرفعالسازی WebRTC یا استفاده از مرورگرهای امن را مدنظر قرار دهید.